استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات در کشور و باقی ماندن این ترکیبات در محصولات سبب شده است تا اصلی ترین راهبرد مهم برای توسعه کشاورزی در کشور، در وهله اول، افزایش سطح سلامت جامعه با اولویت قرار گرفتن تولید محصول سالم و در وهله بعد، تولید محصول ارگانیک باشد. از پشتوانه‌های قانونی اجرای برنامه تولید سالم در کشور، می توان به تکالیف برنامه پنجم توسعه در تحت پوشش قرار گرفتن حداقل ۲۵ درصد سطح تولید به محصولات سلامت تا پایان برنامه پنجم و نیز، ماده ۲۹ قانون افزایش بهره وری در بخش کشاورزی، مبنی بر کنترل کیفی، بازرسی و صدور گواهی کیفیت برای محصولات کشاورزی و تعریف استانداردها و معیارهای فرآیند تولید تا عرضه اشاره کرد. هدف نهایی اجرای برنامه تولید سالم در کشور، سوق دادن داوطلبانه کشاورزان به سمت تولید محصول سالم در کشور با استفاده از امکانات غیردولتی است، به نحوی که برنامه به طور داوطلبانه ادامه یافته و کشاورزان به این باور می‌رسند که به منظور ایجاد اطمینان‌خاطر در مصرف‌کنندگان باید به تولید محصول سالم روی آورده و به عرضه آن در بازار بپردازد.
تعریف محصول سالم
اما محصول سالم در آیین‌نامه اجراییبند “ب” ماده (۶۱) قانون برنامه چهارم توسعه، به محصولی تعریف گفته میشود که عاری از عناصر و ترکیبات سمی و آلاینده بوده و یا با رعایت حداکثر باقی‌مانده مجاز (MRLs) تولید شده باشد. با استناد به این تعریف، میتوان گفت محصول سالم یا میتواند ماحصل اعمال دستورالعملها و روش‌های تولید ارگانیک (کشاورزی زیستی) باشد که در این حالت عاری از عناصر و ترکیبات سمی و آلاینده است و به آن محصول ارگانیک اطلاق میشود یا محصول به دنبال اعمال سایر دستورالعملها و روش‌های تولیدی به دست آورده باشد و عناصر و ترکیبات سمی و آلاینده در محصول کمتر از حداکثر باقی‌مانده مجاز (MRLs) باشد که یکی از این دستورالعملها، ( GOOD AGRICULTURAL PRACTICES ) یا عملیات خوب کشاورزی حداکثر باقی‌مانده مجاز (MRLs) است که به تولید محصول GAP منتهی میشود.
تفاوت محصول GAP و محصول ارگانیک
محصول GAP و محصول ارگانیک هر دو بر اساس اعمال استانداردهای خاص برای رسیدن به محصول سالم، تولید می شوند. لیکن از نظر شیوه و روش، فرق عمده‌ای در اجرا دارند. محصول GAP، محصولی است که میتوان آن را در هر مزرعه ای تولید نموده و ضرورت و الزام تولید آن کنترل و بازرسی فرآیند تولید تا عرضه بر اساس استانداردهای عملیات خوب کشاورزی است. این محصول که توسط یک نهاد بازرسی یا گواهی‌کننده تأیید و گواهی میشود، دارای حد مجاز آلاینده‌ها و باقی‌مانده سموم و فلزات سنگین و… بوده و سالم است. اما محصول ارگانیک، نتیجه نهایی کشاورزی زیستی (ارگانیک ) می‌باشدکه میتوان در مزارع و باغ‌هایی با استقرار شرایط ویژه و اعمال مدیریت خاص و پس از طی یک فرآیند گذار به مرحله تولید به آن دست یافت. ازاصول مهم کشاورزی زیستی (ارگانیک) منع کاربرد نهاده‌های شیمیایی مصنوعی مانند آفت‌کش‌ها، کودهای شیمیایی و افزودنی‌های شیمیایی در تولید محصول است، به طوری که همه مراحل تولید شامل تقویت زمین، کاشت و برداشت با استفاده از نهاده‌های ارگانیک نظیر بذور و نهال ارگانیک، کودهای زیستی، کمپوستها، حشرات سودمند و میکروارگانیسمهای مفید صورت میگیرد. کشاورزی ارگانیک در واقع یک نظام مدیریت جامع‌نگر است که موجب افزایش سلامت کشت بوم از نظر تنوع زیستی، چرخه طبیعی عناصر غذایی و فعالیت میکروبی و زیستی خاک میشود و سلامت خاک، اکوسیستم و انسان را توأم با هم تضمین می‌کند. محصول ارگانیکی که توسط یک نهاد بازرسی یا گواهی‌کننده، تأیید و گواهی گردیده است محصولی عاری از عناصر و ترکیبات سمی و آلاینده است و سالم می‌باشد.
اهداف استقرار GAP
اهداف نهایی استقرار GAP عبارتند از:
ـ به حداقل رساندن آلودگی های فیزیکی، شیمیایی، میکروبیولوژی در محصول به منظور تأمین امنیت وایمنی مواد غذایی
ـ ردیابی معکوس محصول
ـ ارتقاء کیفیت و به ویژه کیفیت بهداشتی محصول تولیدی
ـ بهبود راندمان مصرف و کاربرد عوامل و منابع تولید
ـ کاهش مصرف ترکیبات شیمیایی در تولید
ـ به حداقل رساندن اثر تخریبی فعالیت های کشاورزی بر محیط زیست
ـ اجرای IPM در تولید محصولات کشاورزی
ـ تضمین کارفرما برای توجه به سلامت و ایمنی کارگران
استانداردهای ملی عملیات خوب کشاورزی ایران گپ
در دنیا استانداردهای معتبری در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی برای عملیات خوب کشاورزی تدوین شده است. جمهوری اسلامی ایران نیز از این حرکت جهانی استقبال نمود و با تأکید بر اعمال استانداردهای کنترل کیفی تولیدات و فرآورده‌های کشاورزی در تدوین قوانین برنامه پنجم توسعه، گام های اولیه را در این مسیر با تدوین استانداردهای ملی تولید محصولات کشاورزی براساس عملیات خوب کشاورزی ایران گپ برداشت. از سوی دیگر، از آنجایی که ملاک عمل و شاخص تشخیص سلامت محصول و آزمون میزان باقی‌مانده آلاینده‌ها در محصولات کشاورزی، انطباق آنها با حدود مجاز(MRLs) می‌باشد، یکی دیگر از اقدامات خوب صورت گرفته توسط وزارت جهاد کشاورزی و سازمان ملی استاندارد ایران، تدوین حدود مجاز باقی‌مانده سموم و آفت‌کش‌ها و فلزات سنگین در محصولات کشاورزی به صورت استانداردهای ملی است.
الزامات شرکتهای بازرسی‌کننده
در تولید و عرضه محصولات سالم و گواهی شده، دو نکته زیر به عنوان الزام شرکتهای بازرسی‌کننده مورد توجه ویژه می‌باشد؛ ۱ـ داشتن پروانه و گواهینامه بازرسی “بازرسی فرآیند تولید تا عرضه محصولات کشاورزی ” از سوی مرکز ملی تأیید صلاحیت سازمان ملی استاندارد ایران براساس استاندارد ISO/IEC 17020که محصول تولیدی را از زمان کاشت تا زمان عرضه براساس الزامات استانداردهایG.A.P تحت مراقبت و بازرسی داشته باشند و ۲ـ داشتن پروانه نمونه‌برداری و بازرسی در زمینه “مواد غذایی، محصولات کشاورزی و روغن‌های گیاهی” از سوی سازمان ملی استاندارد، که براساس این پروانه، مجاز به ” نمونه‌برداری و بازرسی و صدور گواهینامه بازرسی انطباق محصولات کشاورزی با استانداردهای ملی” بوده و دارای صلاحیت و توان فنی و اجرایی برای صحه‌گذاری،از طریق نمونه‌برداری و تحلیل نتایج آزمون، صحت انجام بازرسی فرایند تولید تا عرضه عملیات مناسب کشاورزیG.A.P مورد پایش و ارزیابی می‌باشند.
با توجه به دو نکته فوق، به استناد گواهینامه بازرسی شرکتهای ذی‌صلاح، مشخصات کارگزار و نام تولیدکننده و محل تولید و نوع محصول توسط کارگزار بر روی برچسب قید میگردد و بدین‌ترتیب شرکت بازرسی و کارگزار، قابل شناسایی بوده و پاسخگو می‌باشد.
نحوه اخذ گواهی GAP برای تولید کنندگان متقاضی دریافت این گواهی
تولیدکنندگانی که متقاضی اخذ گواهی GAP می‌باشند، می‌توانند به مدیریت‌های جهاد کشاورزی شهرستان یا مدیریت‌های حفظ نباتات، باغبانی، زراعت سازمان‌های جهاد کشاورزی استان‌ها و یا اتحادیه مرکزی نظارت و هماهنگی تعاونی‌های روستایی و کشاورزی مراجعه نمایند و بازرسی فرایند تولید تا عرضه تولیدات خود براساس عملیات خوب کشاورزی GAP، توسط شرکتهای بازرسی تأیید صلاحیت‌شده سازمان ملی استاندارد درخواست نموده و یا تقاضای خود را مستقیماً به شرکت بازرسی ذی‌صلاح ارائه نمایند. شرکت بازرسی براساس فرآیندهای بازرسی تعریف شده، نسبت به بازرسی و کنترل اجرای عملیات خوب کشاورزی در تولید محصول براساس چک‌لیست‌های مدون و ارزیابی انطباق تولیدکننده با الزامات تعیین‌شده در استاندارد GAP اقدام می‌نماید.
داشتن گواهی برای تولیدکنندگان فرصت‌های گوناگونی را در پی دارد
در شرایط پیشرفته جهانی امروز، که مصرف‌کنندگان بیش از گذشته به سلامت خود و کیفیت محصولی که می‌خرند و مصرف می‌کنند اهمیت می‌دهند و تمایل دارند از صحت سلامت محصول اطمینان حاصل کنند، داشتن گواهی ضمن تسهیل دسترسی و ورود به بازارهای عرضه محصول، کمک می‌کند که یک محصول از محصولات دیگر متمایز باشد و فرصت و اعتبار خوبی را برای تبلیغ محصول در بازار ایجاد می‌نماید و منجر به افزایش قیمت، نسبت به محصولات مشابه عادی میگردد.
راه شناسایی محصول GAP در بازار
تولیدکنندگان محصولات کشاورزی که از طریق بازرسی فنی تولید تا عرضه، موفق به اخذ گواهینامه بازرسی فرآیند براساس استانداردهای GLOBAL G.A.P شده‌اند، می‌توانند از علامت تجاری GLOBAL G.A.P در ارتباطات تجاری- تجاری و یا به منظور ردیابی، یا شناسایی و امکان تفکیک از سایر تولیدات مشابه در محل تولید استفاده نمایند اما این علامت هرگز نباید بر روی محصول، بسته‌بندی مصرف‌کننده محصول و یا حتی نقاط عرضه که در ارتباط مستقیم با محصولات است، استفاده گردد. فقط از یک کد ردیابی که به استناد گواهینامه بازرسی شرکتهای ذی‌صلاح، مشخصات کارگزار و نام تولیدکننده و محل تولید و نوع محصول بر روی برچسب قید میگردد و برای هر تولیدکننده منحصر به فرد است و علامت تجاری GLOBAL G.A.P را در برندارد، بر روی محصولات یا بسته‌بندی نهایی در نقاط فروش میتوان استفاده کرد.
